Հայերէն բառարան

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 167

ՆՈՐ

(beta)

ԳՐԱԲԱՐ

ածական գոյական մակբայ
    1. գրքի լեզու.
    2. գրական լեզուով.
    3. հին հայերէն, դասական լեզու.
    4. հին՝ դասական լեզուին յատուկ՝ վերաբերեալ։

Հակառակը՝ աշխարհաբար։

Սխալ է գրել գրաբառ։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 430

ՆՈՐ

(beta)

ԼԵԶՈՒ

գոյական
    1. մարմինի գործարան՝ զետեղուած բերնի մէջ՝ մսոտ՝ տափակ՝ երկայնաձեւ՝ դիւրաշարժ՝ որ կը ծառայէ խօսելու՝ նոյնպէս ծամուելիք ուտելիքը բերնին մէջ դարձնելու.
    2. բառերու միջոցաւ միտք արտայայտելու ընդունակութիւն, խօսք, բարբառ.
    3. խօսուածք, ոճ, յատկաբանութիւն, ոճաբանութիւն.
    4. բառամթերք, բառապաշար, բառագանձ.
    5. ամբողջութիւն քերականական ու լեզուական կանոններու, որոնք յատուկ են լեզուի մը.
    6. մետաղէ մուրճ կամ ուռ, որով կը զարնեն ու կը հնչեցնեն զանգակը.
    7. ցամաքի բարակ կտոր՝ որ երկարած է ծովուն մէջ.
    8. կղպանքի՝ փականքի սողնակ, որով կը բանան ու կը գոցեն դուռը.
    9. բարակ՝ երկայն կաշի՝ որ կօշիկի բացուածքը գոցելու կը ծառայէ.
    10. (Փոխաբերական իմաստ) երկայն ձեւի բոց.
    11. կշիռքի մէտ.
    12. ազգի մը սեփական լեզուն։

Տեսակներ

Մայր լեզու

գոյական ենթադրական սկզբնական լեզու, որմէ իբր թէ գոյութիւն ունեցող բոլոր լեզուները առաջ եկած են։

Ներկայիս ունի մայրենի լեզու իմաստը։

Մայրենի լեզու

գոյական
1. մօրմէն սորված՝ բնիկ ազգային լեզու,
2. հայերէն դասագիրքի անուն։

Պետական լեզու

գոյական պետութեան կողմէ ընդունուած եւ պարտադրուած լեզու։

Մեռած լեզու

գոյական հին լեզու, որ այժմ դադրած է գործածութենէ. օրինակ՝

‣ լատիներէնը եւ մեր գրաբարը, որոնք պահուած են յատկապէս եկեղեցւոյ մէջ:

Դասական լեզու, Գրաբար

գոյական հին կամ գիրքի լեզու։

Աշխարհաբար լեզու

գոյական շուկայի կամ խօսակցական լեզու, որ երկու մասերէ կը բաղկանայ,－

ա) արեւմտահայերէն կամ թրքահայերէն,

բ) արեւելահայերէն կամ ռուսահայերէն:

Կենդանի լեզու

գոյական ապրող եւ գործածական լեզու։

Բաղադրեալ Բայեր

Լեզու ելլել

ներգործական բայ խօսիլ սկսիլ (երեխայի).

լեզու թափել

ներգործական բայ ճարտար խօսիլ՝ մէկը համոզելու համար.

լեզու կտրիլ, լեզու դառնալ

ներգործական բայ առանց դժուարութեան ու անդադար խօսիլ.

լեզու հանել

ներգործական բայ
    1. խօսիլ սորվեցնել,
    2. աղաչել, աղերսել,
    3. ծաղրել, հեգնել.

բերանը լեզու դնել

ներգործական բայ առիթ՝ պատճառ տալ ընդդիմախօսելու.

բերանը լեզու ունի

ներգործական բայ կրնայ պատասխանել՝ առանց քաշուելու.

լեզուն բացուեցաւ

չէզոք բայ լռութիւնը խզեց եւ սկսաւ երկարօրէն ճառել.

լեզուն կապուիլ

չէզոք բայ պապանձիլ.

լեզուն ոռը խոթել

ներգործական բայ պապանձեցնել, լռեցնել.

լեզուն բռնուիլ, լեզուն կապուիլ

չէզոք բայ
1. շփոթիլ,
2. պապանձիլ.

լեզուն երկարել

չէզոք բայ համարձակիլ՝ ըմբոստանալ.

լեզուն խածնել

չէզոք բայ ափիբերան մնալ.

լեզուն խառնուիլ

չէզոք բայ շփոթիլ.

լեզուն փորը քաշել

ներգործական բայ ձայնը կտրել, լռել.

լեզուն ծամել

ներգործական բայ չհամարձակիլ ըսելիքը շեշտակի յայտնել.

լեզուն ծռել

ներգործական բայ խօսքը փոխել.

լեզուն կարճ կապել, լեզուն կարճ բռնել

ներգործական բայ
1. չերկարել,
2. գաղտնիքը պահել.

լեզուն ցամքիլ, լեզուն չորնալ

չէզոք բայ
1. թուքը չկարենալ կլլել,
2. սաստիկ վախնալ.

լեզուն փորը իյնալ

չէզոք բայ վախէն լռել.

լեզուին կապը՝ փականքը բացուիլ

ներգործական բայ խօսելու ազատութիւն ստանալ.

լեզուին կապերը քանդել

ներգործական բայ սանձարձակ՝ համարձակ խօսիլ.

լեզուի իյնալ

ներգործական բայ բամբասուիլ.

լեզուի տակ մնալ

ներգործական բայ չկարողանալ պատասխանել.

լեզուի տակ չմնալ

ներգործական բայ կարողանալ պատասխանել.

լեզուին ոյժ՝ զօր տալ

ներգործական բայ ջանալ ճարտար խօսքերով համոզել.

լեզուին տալ

չէզոք բայ բերանը եկածը ըսել, շատախօսել.

լեզուին կապանք դնել

ներգործական բայ չխօսիլ.

լեզուով ճնճղուկ բռնել, լեզուով ճնճղուկ որսալ

չէզոք բայ շատ ստախօս՝ սնապարծ ըլլալ.

լեզուով տուն քանդել

ներգործական բայ դժբախտացնել.

անոյշ լեզուն օձը ծակէն դուրս կը հանէ

ներգործական բայ կրնայ տարհամոզել.

Դարձուածքներ

թունաւոր՝ չար՝ օձի լեզու

կծող՝ խայթող՝ չարախօսող լեզու.

լեզուիս վրայ մազ բուսաւ խօսելէ

ձանձրացայ խօսելէ զիս չհասկցողներուն.

լեզուն բերանին մէջ կը դառնայ

խօսիլ գիտէ.

լեզուին տակ քար կայ

գաղտնիք ունի յայտնելու.

լեզուդ կարճ կապէ

1. մի՛ երկարեր,
2. մի՛ շարունակեր.

լեզուդ բռնէ

մի՛ խօսիր, մի՛ ձաբռտեր.

լեզուդ քեզի քաշէ

լռէ՛, ձայնդ կտրէ՛.

լեզուն երկայն

ածական համարձակախօս, ըմբոստ.

լեզուն կարճ

խօսելու իրաւունքէն զրկուած.

լեզուդ քեզի պահէ

զգուշացիր խօսելէ, մի՛ խօսիր.

լեզուիս ծայրն է

յիշելու պէս ըլլալ եւ սակայն չկարենալ յիշել.

այդ քու լեզուդ չըլլար՝ ագռաւները աչքերդ կը փորէին

մի՛այն լեզուդ է որ քեզ կը փրկէ.

չար լեզուն անտառներ կրնայ հրդեհել

ամէն բանի կարող է.

մէկ օր ալ ուշ ծնէիր՝ լեզու պիտի ծնէիր

շատ շատախօս ես.

լեզուդ համբուրեմ՝ պագնեմ

շատ լաւ խօսեցար:

Ըստ Հրաչեայ Աճառեանի՝ շուրջ 1500 լեզու կը խօսուի աշխարհիս վրայ (ԼԻԱԿԱՏԱՐ ՔԵՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒԻ, Երեւան, 1955, Ներածութիւն, էջ 13)։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 768

ՆՈՐ

(beta)

ՀԱՅԵՐԷՆ

գոյական
1. Հայոց լեզու, մայրենի լեզու.

Տեսակներ

— հին՝ դասական հայերէն՝ գրաբար.

— արդի՝ աշխարհաբար.

— միջին՝ ռամկօրէն.

— գաւառի՝ գաւառաբարբառ.

— Արեւմտահայաստանի՝ Թրքահայաստանի՝ արեւմտահայերէն, թրքահայերէն.

— Արեւելահայաստանի՝ Ռուսահայաստանի՝ արեւելահայերէն, ռուսահայերէն.

մակբայ
2. հայ լեզուով. օրինակ՝