Հայերէն բառարան

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 2024

ՆՈՐ

(beta)

ՊԱՐՍ

գոյական
1. պարսիկ. օրինակ՝

‣ պարսից աշխարհ.

2. Պարսկաստան:

ՆՈՐ

(beta)

ԳՆԴԱԿ

գոյական
1. փոքր գունդ.
2. կլոր ձեւով հաստատուն մարմին։

Տեսակներ

— Կաշիէ եւ օդով լեցուն՝ խաղագնդակ, ափուճ.

— դրան՝ գաւազանի՝ խնձոր, բոյդ.

— հրացանի մանր՝ գնդակիկ, արճիճ, արճճիկ.

— թնդանօթի՝ ռումբ.

— մեղուներու՝ պարս.

— աչքի՝ սպիտակուց՝ ծիածանով ու բիբով միասին։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 411

ՆՈՐ

(beta)

ԽՈՒՄԲ

գոյական
1. մարդոց բազմութիւն՝ ժողով՝ գունդ.

Տեսակներ

— ազնուականներու՝ ազատանի, ազատորեար.

— աւազակներու՝ հրոսակ, հրոսակախումբ.

— գիտուններու՝ կաճառ.

— դպիրներու՝ հրեշտակներու՝ դաս.

— նուագածուներու՝ նուագախումբ.

— երգիչներու՝ երգչախումբ.

— զինուորներու՝ վաշտ, գումարտակ, զօրագունդ, փաղանգ, լեգէոն, բանակ.

— լալկաններու՝ ջայլ, կոծապար.

— խռովարարներու՝ խուժան.

— կռուողներու՝ կպուր.

— շքերթով քալողներու՝ թափօր.

— արշաւողներու՝ արշաւախումբ.

— խումբով ուղեւորներու՝ կարաւան.

— ձիաւոր զինուորներու՝ հեծելագունդ, այրուձի.

— հետիոտն զինուորներու՝ հետեւակ.

— պետական մեծամեծներու՝ աւագանի.

— ունկնդիրներու՝ դամարճակ.

— սեղանակից հրաւիրեալներու՝ կոչնականք, երախան.

— քահանաներու՝ երիցանի.

— աղեղնաւորներու՝ քերեթին.

— դերասաններու՝ դերասանախումբ.

2. կենդանիներու բազմութիւն.

Տեսակներ

— աղուէսներու՝ ճահուկ.

— այծերու՝ այծերամակ, հօրան.

— գայլերու՝ գազաններու՝ վոհմակ.

— երէներու՝ երունք.

— թռչուններու՝ երամ.

— խոզերու՝ խոզերամակ.

— կաքաւնեներու՝ տարմ.

— կովերու՝ եզներու՝ արջառ, նախիր, պաճար, պախրէ, անդեայք.

— կռունկներու՝ խորդապար.

— հաւերու՝ հաւախումբ.

— ձագերու՝ ձագերամ.

— ձուկերու՝ վտառ, նքողնակ.

— մեղուներու՝ պարս.

— ոչխարներու՝ հօտ, խաշն, խաշինք, օդիք, գիհ.

— որսաշուներու՝ ասպականի.

— վայրի էշերու եւ ջորիներու՝ ցիռ, ջոլիր.

3. նոյնատեսակ մարմիններու եւ առարկաներու համախմբում.

Տեսակներ

— աստղերու՝ հոյլ, աստեղատուն,

— գիւղերու՝ գեղանք, գիւղօրէք կամ գեղօրէք.

— թնդանօթներու՝ հրետանի.

— կառքերու՝ կառախումբ.

— կղզիներու՝ կղզեխումբ, արշիպեղագոս.

— նաւերու՝ նաւատորմ, նաւատորմիղ, տորմիղ.

— բանալիներու՝ տրցակ.

— խոտերու՝ ճղիկներու՝ խուրձ, դէզ, ոջին, դաստակ.

— ցորենի՝ գադիշ, որայ, օրան:

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 883

ՆՈՐ

(beta)

ՄԵՂՈՒ

գոյական
1. փոքր՝ երկթեւ, ձուածին միջատ՝ որ ծաղիկներու նեկտարը հաւաքելով մեղր կը շինէ. մեղրագործ ճանճ, մեղրաճանճ.
2. (Փոխաբերական իմաստ) ջանք, իմաստութիւն:

Բաղադրեալ Բայեր

Մեղուներուն՝ փեթակէն փախուստը

ներգործական բայ պարս տալ։

Դարձուածքներ

Մեղուի փեթակ

(Փոխաբերական իմաստ) տեղ մը, ուր մուտքն ու ելքը շատ է եւ աշխատանքի եռուզեռ կայ:

Յարակից Բառեր

— Մեղուներ խնամող՝ մեղուաբոյծ, մեղուապահ, մեղուապան։

— Մեղուներու բոյն՝ փեթակ, մեղուաբոյն, մեղուանոց, մեղուոց:

— Մեղուներու թագուհի՝ պարսամայր։

— Մեղուներու մասնագէտ՝ մեղուագէտ:

— Մեղուներու թեւերուն բախումը եւ ձայնը՝ բզզիւն։

— Մեղուներուն՝ կծիկ կամ ողկոյզ կազմելը ծառի մը ճիւղէն կախուած՝ պարս, գնդակ մեղուաց, կոճակ մեղուաց:

— Մեղուներուն պտոյտը օդին մէջ՝ մեղուապար:

— Տեղ մը՝ ուր շատ փեթակներ կան՝ մեղուատուն, մեղուանոց։

— Փեթակներու խորիսխը շինող՝ գործող մեղու՝ պանգործ, սուտակայ:

Մեղուն անօսրաթեւ, միջատ մըն է, որ չորս թեւ ունի եւ կը բնակի բազմաթիւ ընտանիքներով, կը գաղթէ այլուր եւ հոն կը բազմանայ։ Ընտանիք մը կը բաղկանայ երեք տեսակ մեղուներէ. 1) մայր մեղու կամ պարսամայր, պարսմայր. 2) բազմաթիւ գործաւոր կամ աշխատաւոր մեղուներ, որոնք անկատար կամ անծննդական էգեր են (կը կոչուին մարի). 3) որձ կամ արու մեղուներ, որոնք կը կոչուին սուտ բրեայ:

Մեղուները, ըստ իրենց պաշտօններուն, կամ գործունէութեան, հետեւեալ դասաւորման տակ կ՚իյնան. 1. Մայր մեղու (պարսամայր), որուն պաշտօնն է բազմացնել թիւը. 2. Արու մեղու, որ կը բեղմնաւորէ դեռատի էգը։ Մէկ արու իրաւունք ունի կատարելու այդ պաշտօնը։ Մահաբեր պաշտօն է, որովհետեւ իր ծննդական գործարանները կորսնցնելով, այլեւս չ՚ապրիր. 3. Գործաւոր մեղուներ, որոնք չորսի կը բաժնուին ա) մատակարար կամ աւարառու, որ կը հաւաքէ փեթակին պահպանութեան անհրաժեշտ նիւթերը, բ) մոմարար, որ փեթակներու շինութիւնը կ՚ապահովէ. գ) դայեակ, որ ձագերու դաստիարակութեամբ կը պարապի. դ) տնարար, որ փեթակին մաքրութեամբ եւ հովահարութեամբ կը զբաղի։

Մեղուները կը շինեն մոմակերտ (գուբ), որոնք կ՚օգտագործուին իբրեւ բնակութեան եւ պաշարի ամբարման վայր։ Սովորաբար՝ խորիսխ կ՚ըսուի մեղրով լեցուն բջիջը, իսկ պան, չեչ եւ մաղ՝ ամբողջ մոմակերտ կազմածը։ Ձագարան՝ ձագերուն բնակութեան յատկացուած բջիջները։

Մեղուները կը հաւաքեն մեղր՝ ծաղիկներու նեկտարէն, բեղուն՝ ծաղիկներու առէջէն եւ ականամոմ՝ կարգ մը բոյսերու խրացէն եւ կեղեւէն։ Ականամոմը փեթակին մուտքի ծակին շուրջը եղող՝ մեղուներու ծիրտն է։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 1468

ՆՈՐ

(beta)

ՊԱՐ