Nayiri.com

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 196

ՆՈՐ

(beta)

ՈՒՏԵԼ

ներգործական բայ
    1. ուտելի նիւթը՝ սնունդը ծամել եւ կու տալ.

    2. ճաշել.

    3. սնունդ ստանալ, սնուիլ.

    4. իբրեւ սնունդ գործածել.

    5. կծոտել, խայթոտել (միջատներ).

    6. կրծելով՝ խայթելով եւ այլն փճացնել.

    7. յօշոտել, պատառ-պատառ ընել.

    8. ապրելու համար ծախսել.

    9. քիմիական կամ ֆիզիքական ներգործութեամբ վնասել. քայքայել, փճացնել, մաշեցնել, փորել.

    10. (Փոխաբերական իմաստ) անշարժ եւ շարժուն կալուածներու եկամուտով ապրիլ. օրինակ՝

‣ մեր դրամագլուխին տոկոսն է զոր կ՚ուտենք.

    11. (Փոխաբերական իմաստ) վատնել, մսխել, շռայլօրէն ծախսել.

    12. (Փոխաբերական իմաստ) կաշառք առնել՝ վերցնել.

    13. (Փոխաբերական իմաստ) ուրիշին ունեցածը իւրացնել, մէկուն բաժինը՝ հասնելիքը կտրել.

    14. (Փոխաբերական իմաստ) ուրիշին հաշուոյն ապրիլ, մակաբոյծ դառնալ.

    15. (Փոխաբերական իմաստ) տանջել, տառապեցնել, չարչարել. օրինակ՝

‣ կեանքս կերար.

    16. (Փոխաբերական իմաստ) հարուած ստանալ.

    17. անարգանք՝ վիրաւորանք կրել՝ ստանալ.

    18. (Փոխաբերական իմաստ) ներծծուիլ, համակուիլ, տոգորուիլ.

    19. (Փոխաբերական իմաստ) խօսքերուն մէկ մասը կուլ տալ՝ չըսել:

Տեսակներ

— Ամբողջ ունեցածը՝ վատնել, մսխել, փճացնել։

— Անասունի պէս՝ լափել, լափլիզել, լակռտալ, քրթել:

— Անյագաբար՝ մցռել, մռզգայլել, խժկել։

— Արածող կենդանիներու՝ ճարակել, արածիլ:

— Գազանի պէս՝ փաղաղել:

— Դանդաղ՝ ճմճմել:

— Դեղահատ՝ առնել, կլլել:

— Զառամածի պէս՝ լոմլոմել, ծամծմել։

— Զիրար՝ ծեծկուիլ, զգուըտիլ։

— Թթուն, մետաղեայ թերթը՝ փորել, մաշել:

— Կաշին՝ ծծել, ներծծել, տոգորիլ։

— Կուռ ու կուշտ՝ թշել, փորը տկռեցնել, խճողել։

— Կրծող կենդանիներու՝ կրծել:

— Մատներով՝ մատնել, մատնոռել։

— Շան, կատուի՝ լակել։

— Պաշտօնի մէջ՝ շմշկել, գողնալ, գրպանել:

Բաղադրեալ Բայեր

Ինքզինք ուտել

չէզոք բայ զայրանալ, կատղիլ։

Ծեծ ուտել

կրաւորական բայ ծեծուիլ, պատժուիլ:

Մէկուն գլուխը ուտել

ներգործական բայ
1. ձանձրացնել.
2. դժբախտացնել, մեռցնել:

Անձրեւ ուտել

չէզոք բայ թրջուիլ։

Աչքերովը ուտել

ներգործական բայ
1. աչքերը մէկուն՝ բանի մը վրայ սեւեռած՝ երկար նայիլ.
2. սաստիկ ջղայնացած ըլլալ։

Գլուխը ուտել

ներգործական բայ
1. շատ դժուարութիւն՝ նեղութիւն տալ պահանջներ ներկայացնելով.
2. մահուան պատճառ ըլլալ:

Եղունգներուն միսը ուտել

չէզոք բայ սաստիկ ջղայնանալ։

Ինքզինք ուտել

չէզոք բայ հոգեկան տառապանքով ինքզինք մաշեցնել։

Իրարու միսը ուտել

չէզոք բայ զիրար տանջել՝ չարչարել, իրարու դէմ կռուիլ։

Հաց ուտել (միասին)

ներգործական բայ իրարու շատ մօտիկ ըլլալ։

Ուտել-խմել

չէզոք բայ կերուխումի անձնատուր ըլլալ:

Ուտել մէկուն դրամը

ներգործական բայ ստացած դրամը կամ ապրանքին փոխարժէքը չտալ. դրամական խոստումը խաբէութեամբ չվճարել:

Դարձուածքներ

Գործերը զիրա՞ր կ՚ուտեն

գործ չկայ։

Կերած ապուրը տես

ըրած անսպասելի՝ անախորժ՝ անբնական գործը՝ վարմունքը տես։

Կերած-խմած

ածական
    1. լաւ սնունդ առած՝ առնող, լաւ գէր՝ պարարտ.
    2. միասին հաճելի օրեր անցուցած.
    3. մօտիկ, մտերիմ։

Կերած-կերած, չէ քաքած

1. գիրուկ.
2. կծծի, ագահ։

Կերածը ուրացող

ածական ապերախտ:

Ո՛չ կ՚ուտէ, ո՛չ կը կերցնէ

այնքան ժլատ է, որ ունեցածը իրեն կը վերապահէ:

Ո՛չ ուտես, ո՛չ խմես, անոր երեսին նայիս

(հէքեաթներու մէջ) այնքան գեղեցիկ է, որ մարդ երեսին նայելով՝ կը զմայլի, ուտել-խմելը կը մոռնայ:

Ուտես՝ միս, չուտես՝ մատաղ

երկու կրակի միջեւ, անել դրութեան մէջ ըլլալ։

Ուտող-ուտողի

շատ-շատերը կը յափշտակեն՝ կը կողոպտեն (մէկուն ունեցածը):

Ուտողը չի գիտեր, բերողը գիտէ

ուտողը՝ վայելողը չ՚անդրադառնար, թէ որքան աշխատանք՝ քրտինք թափուած է տուեալ սնունդը՝ առարկան ձեռք բերելու համար։

Նաեւ կ՚ըսուի՝ Ուտողը չի գիտեր, բրդողը գիտէ:

Ուտող-ուրացող

ածական երախտամոռ։

ՆՈՐ

(beta)

ԱՌՆՈՒԻԼ

չէզոք բայ
1. վշտանալ մէկուն խօսքէն կամ ակնարկութենէն, վիրաւորուիլ, ցաւ զգալ.
2. ամօթ՝ պատկառանք զգալ, ամչնալ, զգածուիլ, զգացուիլ։

Հակառակը՝ անզգայանալ։

ՆՈՐ

(beta)

ԱՆՑՆԻԼ

չէզոք բայ
1. բային անորոշ եղանակ, աներեւոյթը։

Կը գործածուի բազմաթիւ նշանակութիւններով։

    2. տեղ մը անցնիլ՝ երթալ.

    3. անկիւն մը անցնիլ՝ մեկուսանալ, առանձնանալ.

    4. տեղէ մը ուրիշ տեղ անցնիլ՝ փոխադրուիլ.

    5. ժամանակը անցնիլ՝սահիլ, փճանալ, ոչնչանալ, կորսուիլ.

    6. ցաւը անցնիլ՝ դադրիլ, անհետանալ, առողջանալ, հանգստանալ, ամոքիլ.

    7. ծովը անցնիլ՝ կտրել.

    8. մէկը անցնիլ՝ գերազանցել, գլել.

    9. մէկուն տեղը անցնիլ՝ յաջորդել.

    10. քսուելով անցնիլ՝ քերել.

    11. սիրտը անցնիլ՝ մարիլ.

    12. վրայէն կամ հարեւանցի անցնիլ՝ զանց ընել, երեսի վրայ ձգել, լքել.

    13. գործի անցնիլ՝ աշխատիլ, պարապիլ, խօսիլ, ճառել, պատմել.

    14. անցնիլ երթալ ՝ հեռանալ, զատուիլ.

    15. վազ անցնիլ՝ հրաժարիլ, ձեռք քաշել.

    16. նեղ տեղէն, արգելքի մէջէն անցնիլ՝ ազատիլ, ճողոպրիլ.

    17. սահմանը անցնիլ՝ սահմանազանց ըլլալ.

    18. լուռ անցնիլ՝ ներել.

    19. գետինը անցնիլ՝

ա) շատ ամչնալ,

բ) մեռնիլ.

    20. մէկուն թեւը անցնիլ՝ ընկերանալ.

    21. ձեռքէ ձեռք անցնիլ՝ իրարու տալ.

    22. առակի կարգ անցնիլ՝ շատ հռչակուիլ, խայտառակուիլ.

    23. կեանքէ կեանք անցնիլ՝ անմահանալ.

    24. քննութենէ անցնիլ՝ յաջողիլ.

    25. անօթութիւնը անցնիլ՝ կշտանալ, յագենալ.

    26. հիւանդութիւնը անցնիլ՝ առողջանալ.

    27. գիրքին վրայէն անցնիլ՝ կարդալ.

    28. ժամանակը անցնիլ՝ ժամանցել.

    29. ջուրին մէջը անցնիլ՝ սուզուիլ.

    30. առաջ անցնիլ՝ գերազանցել, արժէք ստանալ, արժեւորուիլ, յարգ ունենալ.

    31. ետեւ անցնիլ՝ պահուըտիլ.

    32. իշխանութեան տակ անցնիլ՝ վրայ տալ, հպատակիլ.

    33. իշխանութեան գլուխը անցնիլ՝ տիրել՝ իշխել՝ կառավարել.

    34. չափը անցնիլ՝ չափազանցել.

    35. բանակին գլուխը անցնիլ՝ հրամայել, առաջնորդել.

    36. ղեկին գլուխը անցնիլ՝ ղեկավարել.

    37. մԷջէն անցնիլ՝ թափանցել.

    38. մահուան շուքի ձորէն անցնիլ՝ մեռնիլ.

    39. սուրէ անցնիլ՝ կոտորուիլ.

    40. կրակի եւ ջուրի մէջէն անցնիլ՝ թրծուիլ, կռանուիլ, ջրդեղուիլ.

    41. գլուխէ անցնիլ՝ պատահիլ.

    42. կտրել անցնիլ՝ սուրալ.

    43. առաթուր անցնիլ՝ կոխկռտել:

ՆՈՐ

(beta)

ՔԱԼԵԼ

չէզոք բայ
    1. ոտքերը փոխնիփոխ գործածելով՝ յառաջ երթալ. յառաջանալ, շարժիլ, երթալ, ընթանալ.
    2. զբօսանք կատարել, պտըտիլ, ճեմել.
    3. սկսուած աշխատանք մը՝ խաղ մը շարունակել.
    4. (Փոխաբերական իմաստ) բնական բանիլ՝ աշխատիլ՝ գործել.
    5. (Փոխաբերական իմաստ) զարգանալ, յառաջդիմել։

Տեսակներ

— Աննպատակ՝ թափառիլ, աստանդել, յածիլ, սլքտալ։

— Առնել՝ նեղանալով հեռանալ:

— Առջեւէն՝ առաջնորդել:

— Արագ՝ շտապել, աճապարել, ճեպել։

— Գործերը՝ երթալ, ընթանալ։

— Ետեւէն՝ հետեւիլ։

— Զօրքը՝ 1. տողանցել. 2. արշաւել։

— Թշնամիին վրայ՝ յարձակիլ, արշաւել։

— Ժամանակը՝ սահիլ, անցնիլ:

— Ժամացոյցը՝ մեքենան՝ բանիլ, աշխատիլ, գործել։

— Կոտրտուելով՝ սամսարել, սիգաճեմել։

— Մեծաքայլ՝ շեքռկել։

— Միասին՝ ընկերակցիլ, ուղեկցիլ:

— Յոխորտալով՝ սիգալ:

— Օրօրուելով՝ ճորճորալ:

Յարակից Բառեր

— Արմատը՝ քայլ։

Աղբիւր՝ Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): էջ 2393

ՆՈՐ

(beta)

Փնտռել «առնել-անցնիլ» բառը նաեւ հետեւեալ պատկերահանուած բառարաններուն մէջ —

Բացատրական

Հոմանիշներու

Արեւմտահայերէնի

Նորաբանութիւններու

Դարձուածաբանական եւ Բարբառային

Ուղղագրական

Գրաբարի

Միջին Հայերէնի

(2009) Միջին հայերենի բառարան

Վաղաշխարհաբարեան

(2014) Նորահայտ բառեր վաղաշխարհաբարյան աղբյուրներում

Օտար լեզուի

Անուններու

(2010) Հայոց ազգանունների բառարան
(2005) ՆՈՐ Ծածկանուններ (հայերեն և հայատառ) հայոց պարբերական մամուլում և գրականության մեջ - [Հայոց ծածկանունների բառարան]
(2005) ՆՈՐ Ծածկանուններ ձեռագիր և խմորատիպ մամուլում (Հայերեն և հայատառ) - [Հայոց ծածկանունների բառարան]
(2005) ՆՈՐ Հեղինակներ - [Հայոց ծածկանունների բառարան]
(1973) ՆՈՐ Կենսագրական բառարան (հայ մշակույթի գործիչներ)
(1968) Արական Անձնանուններ - [Հայոց լեզուի նոր բառարան]
(1968) Իգական Անձնանուններ - [Հայոց լեզուի նոր բառարան]
(1942) Հայոց անձնանունների բառարան

Տեղանուններու

(2011) Տարածված աշխարհագրական տեղանունների ցանկ - [Արեւմտահայերէն-արեւելահայերէն նոր բառարան]
(1986) Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան

Բուսանուններու

Մասնագիտական

(2015) Հայկական խոհանոցի բառարան
(2013) ՆՈՐ Ֆիզիոլոգիական տերմինների հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն բառարան-տեղեկատու
(1987) Հայերենագիտական բառարան
(1979) Տէրունի տօներ - [Ծիսական Բառարան]
(1979) Եկեղեցական իրեղէններ եւ նիւթական առարկաներ - [Ծիսական Բառարան]
(1975) Լեզվաբանական բառարան

Յապաւումներու

(2021) ՆՈՐ Տառային հապավումներ - [Նոր բառեր. Զ պրակ]
(2020) ՆՈՐ Տառային հապավումներ - [Նոր բառեր. Ե պրակ]
(2007) Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան
(1996) Հապավումներ - [Նոր բառերի բացատրական բառարան]

Բացատրական

Հոմանիշներու

Արեւմտահայերէնի

Նորաբանութիւններու

Յանգարան

Բառակազմական

Ստուգաբանական

Դարձուածաբանական եւ Բարբառային

Ուղղագրական

Գրաբարի

Միջին Հայերէնի

Վաղաշխարհաբարեան

Օտար լեզուի

Անուններու

Տեղանուններու

Բուսանուններու

Մասնագիտական

Յապաւումներու