Ermeni yazım denetleyicisi
Şimdi İndirin
 Sözlük
1. Յ,
յ,
յի
գոյական


2. Յ
Նախադրութիւն, որ գործ է ածվում գրաբարում Ի նախդրի փոխարէն, որոշ հոլովներ կազմելիս՝ ձայնաւորով սկսվող բառերի առաջ

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 1529
Yeni!
(beta)
1. Ի,
ի,
Ինի
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի տասնեւմիերորդ գիրը և հինգերորդ ձայնաւորը, որ արտասանվում է՝ լեզուի արմատը մօտեցնելով քիմքին և բերանը քիչ բացած։

Գլխագիր Ի, շեղագիր ի, շարագիր ի։

Հին լեզուի մէջ՝ առաջ էր գալիս է՚ից՝ երբ սա կորցնում էր շեշտը։
‣ Տէ՛ր － տիրե՛լ,
‣ օրէ՛ն － օրինաւո՛ր։

Ինքն էլ շեշտը կորցնելիս դառնում էր ը։
‣ Սի՛րտ － սըրտի՛.
‣ ընտի՛ր － ✽ ընտըրե՛լ, － ընտրե՛լ, ընտրութի՛ւն։

Իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւորից առաջ փոխվում էր յ.
‣ ի հիւսիսոյ և յարեւելից.
‣ ի շէնս և յանշէնս։

⨀հին նշանակութիւն 2. Իբրեւ թուական՝ նշանակում էր 20։

    3. Թուարկութեան մէջ քսաներորդ։
‣ Գլուխ Ի.
‣ Մասն Ի։


⨀հին բառ 2. Ի (ուղղական չկայ, հայցական զի, սեռական էր, տրական իմ, հիմ, բացառական յիմէ, զմէ, առ իմէ, գործիական իւ, յոգնակի չկայ)
անորոշ դերանուն անշունչ առարկայ նշանակելու համար, (որի համապատասխան ձևը շնչաւորների համար լինում է Ո), որից ածանցական մասնիկներով կազմվել են ի-մն, ի-նչ, ի-ր, ի-ք, (Տե՛ս). մի բան, մի ինչ-որ, իք:

Դարձուածքներ
⨀հին բառ Առ ի՞մ, ⨀հին բառ Առ իմէ՞
Ինչո՞ւ, ինչի՞ց, ինչո՞ւ համար։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 782
Yeni!
(beta)
⨀հին բառ 3. Ի
նախադրութիւն
     Որ հին լեզւում ընդարձակ գործածութիւն ունէր, կազմելով հոլովներ ու շատ դարձուածքներ։

Հայցականի հետ նշանակում էր
    1. Ուղղութիւն (ո՞ւր), դէպի։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Երթալ ի տուն՝ յարեւելս։

Յոգնակի հայցականի հետ կամ երբ բառի հոլովիչը ո է՝
    2. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Նստել ի տունս։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Հեղձանել ի գետ։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    3. ժամանակ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ի մտանել արեգական։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Յիջանելն նորա։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    4. նպատակ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Կային ի լսել։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Եկեալ են ի լուանալ։

    5. Գործիականի գործածութեամբ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Զարդարել ի հանդերձս գեղեցիկս։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Խօսել ի ձեռն ուրուք։

    6. Իբրեւ, փոխարէն։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ի տրիտուր վաստակոց։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ասել ինչ ի մխիթարութիւն։

Տրականի հետ,
    7. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Նստել ի տան՝ յայգւոջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Հեծանել յաւանակի։

    8. Կազմում էր բացառական հոլով։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ելանել ի քաղաքէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Փրկել ի չարէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Պարտել ի թշնամեաց։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Առնել յոչնչէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Տառապել ի տօթոյ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Մաշել ի ծարաւոյ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Բղխել ի վիմէ։

     Ներկայումս պահպանվել է մի քանի քարացած ձեւերում և դեռ կենդանութեան նշոյլ ունի մի քանի դարձուածքներում։

Օրինակ քարացած ձեւեր.
‣ Ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատ առնել, ի նկատի ունենալ.
‣ դէպի (= դէպ ի),
‣ բացի (= բաց ի)։
‣ Ի վեր, ի վար (նախընթաց գոյականով), օրինակ՝ Պատն ի վեր, պատն ի վար, գետն ի վեր, գետն ի վար, դար ի վեր, դար ի վար. բերան(ք)ս ի վեր, բերան(ք)ս ի վար, ևն։
‣ (Տե՛ս այս բառերը)։

Դարձուածքներում,

հայցականից առաջ, նշանակում է
    1. համար, նպատակով։
‣ Յայտնել ի գիտութիւն՝ ի մխիթարութիւն՝ յուրախութիւն բոլորի։
‣ Դնել ի ցոյց։
‣ Գործել ի ցոյցս մարդկան։

    2. Եղանակ (ի՞նչ կերպով)։
‣ Ի լրացումն նախկին օրէնքի։
‣ Ի զարմանս ամենքի։

Բացառականի և հայցականի մէջ նշանակում է
    1. երկու ծայր (մի կէտից մինչեւ միւս կէտը)։
‣ Ծայրէ ի ծայր, ծովէ ի ծով, դռնէ ի դուռ։

    2. Ամբողջապէս, բոլորովին։
‣ Բացէ ի բաց.
‣ սրտէ ի սիրտ (բոլոր սրտով)։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 783
Yeni!
(beta)
ՅԻ
գոյական Յ (յ) գրի անունը։
‣ Ճէ-մեն-յի։
‣ Գիմ-լիւն-յի-վեվ։

Source: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): p. 1557
Yeni!
(beta)
Յ
    1. մեր այբուբենին 21րդ տառը։ Կարելի է ըսել, թէ ունի երեք ձեւի հնչիւն. ա) բառերուն սկիզբը հագագային բաղաձայն հի հնչիւն. բ) բառերուն մէջ՝ կիսաձայնի. գ) բառերուն վերջաւորութեան գրեթէ անձայն է։

    2. Բառերուն սկիզբը, բազմաթիւ բառերու պարագային, ձեւափոխուած եւ ձայնափոխուած ի տառը կը փոխարինէ: Գրաբարի մէջ ի նախդիրով հոլովներու պարագային - նախդրիւ տրական, նախդրիւ վերջահոլով տրական (ներգոյական) եւ բացառական - երբ տուեալ բառը ձայնաւորով սկսէր, ին կը վերածուէր յի. օրինակ
‣ նախդրիւ տրական, ի առաջ = յառաջ (դէպի առաջ). ներգոյական, ի անձին = յանձին (անձին մէջ). բացառական, ի Աստուծոյ = յԱստուծոյ (Աստուծմէ):

Միջանկեալ նշենք, որ տառադարձութեան հին օրէնքով, օտար լեզուներու (այբուբեններու) J տառը տառադարձած ենք Յ. օրինակ՝ Jesus (Յիսուս), Juda (Յուդա), Joseph (Յովսէփ):

Բառասկիզբին յառաջացած յ տառը աշխարհաբարի անցած կարգ մը բառերուն մէջ պահած է իր գոյութիւնը, կարծէք արմատին հետ ձուլուելով, միս ու ոսկոր կազմելով, ինչպէս՝ յառաջ, յարգ (իրենցմէ կազմուած բազմաթիւ բառերու մէջ ալ պահելով յ տառը) կամ սակաւադէպ գործածութիւն ունեցող գրաբարեան քարացած կապակցութիւններու մէջ. օրինակ յաւարտ սուրբ պատարագի, յոտնկայս երգել, յօգուտ եւ այլն։

Իմաստային գետնի վրայ ունի երեք նշանակութիւն. ա) նպատակային իմաստ՝ համար, իբրեւ, որպէս. օրինակ՝ յանուն ազատութեան (ազատութեան համար՝ անունով). բ) շարժման՝ ուղղութեան իմաստ՝ դէպի. օրինակ՝ յառաջ (դէպի առաջ). գ) յանգման իմաստ՝ մինչեւ. օրինակ՝ մինչեւ յաւան (մինչեւ աւանը):

    3. Բառամէջի յ տառը ունի կիսաձայնի, ձայնաւոր ե տառի հնչիւն. օրինակ՝
‣ կայան (կաեան), այս (աես) ես այլն։ Բառասկիզբին եւ բառամէջին, երբ ա տառին յ տառը յաջորդած է եւ այս վերջինին ալ բաղաձայն մը. օրինակ՝
‣ այծ, այս, ա եւ յ տառերը իրարու փարելով՝ ստացուած է աե երկբարբառային հնչիւնը։ Կարգ մը գաւառաբարբառներու մէջ, առանց բառակազմութեան, հոլովման կամ խոնարհման, երկբարբառը հնչիւնափոխութեան ենթարկուած է. օրինակ՝
‣ այծ = էծ, այսօր = էսօր, գայլ = գէլ, հայր = հէր, սայլ = սէլ։

    4. Բառավերջի յ տառը, ինչպէս ըսուեցաւ, գրեթէ անձայն է ներկայիս։ Սովորաբար զայն կը կանխեն ա եւ ո տառերը։ Միավանկ բառերու պարագային, բառավերջի յ տառը, աին, էին եւ ոին միանալով, ընդհանրապէս երկբարբառային հնչիւն կ՚ունենայ. օրինակ՝
‣ բայ, ճայ, թէյ, մէյ մը, խոյ, Նոյ։ Կան կարգ մը բացառութիւններ - լայ, տայ, գայ, գոյ, եւ այլն: Բառակերտումի, հոլովման եւ խոնարհման ատեն, բառավերջի յ տառը կը կորսուի, եթէ իրեն յաջորդէ բաղաձայն մը, օրինակ՝
‣ ծառայ - ծառաներ. իսկ նոյն պարագաներուն, եթէ իրեն յաջորդէ ձայնաւոր մը, անձայն յն կը վերածուի կիսաձայնի. օրինակ՝
‣ ծառայ - ծառայել -ծառայութիւն - ծառայեցի։

Իբրեւ թուանշան կը նշանակէ 300 Յ (գլխագիր Յ առանց միջակէտի) եւ 300րդ Յ. (գլխագիր Յ. միջակէտով):

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 1583
Yeni!
(beta)
Ի
    1. մեր այբուբենին տասնըմէկերորդ տառը եւ հինգերորդ ձայնաւորը, որ կ՚արտասանուի լեզուին արմատը մօտեցնելով քիմքին եւ բերանը քիչ բացած. մեր հին քերականները տաղաչափական կամ քերթողական արուեստի մէջ զայն նկատած են մերթ երկար եւ մերթ կարճ, ինչպէս ա-ը. անունն է ինի.

    2. գլխագիր ի-ն, քովը կէտ (= Ի.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսաներորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր ի-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսան.

    3. ի գիրը իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւոր սկզբնատառէն առաջ յ-ի (= կէս ի-ի) արժէքին կը վերածուի, ինչպէս կը տեսնենք գրաբար հոլովմանց մէջ. օրինակ՝
‣ ի հիւսիսոյ եւ յարեւելից, ի շէնս եւ յանշէնս.

նոյն ձեւով կը ներկայանայ նաեւ իբրեւ նախամասնիկ մը (préfixe) ինչ-ինչ բառերու սկիզբը. օրինակ՝
‣ աւելի = յաւելուլ, ածիլ = յածիլ, աջ, աջող = յաջող, եւ այլն.

    4. ի նախդիրը քանի մը ածական բառերու առջեւ դրուելով մակբայի արժէք կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ ի զուր, ի դէպ ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատի ունենալ, ի վեր, ի վար, դէպ ի (= դէպի, բաց ի (= բացի).

    5. փոխ առնուած օտար անուններու կամ բառերու սկզբնատառ ի ձայները ընդհանրապէս հակամէտ են կորսուելու. օրինակ՝
‣ Իսահակ = Սահակ, Իզապէլ = Զապէլ, իկոն = կոն (= պատկեր), եւ այլն.

    6. ի գիրը բառի մը վերջավանկին մէջ կը կորսուի հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ մարմին = մարմնի (= մարմնոյ), բագին = բագնի.

    7. բառին վերջը գտնուող ի-ն հոլովման ատեն կը փոխուի ւ-ի. օրինակ՝
‣ եկեղեցի = եկեղեցւոյ.

    8. ի գիրը՝ երբ իրմէ ետք ունի ւ գիրը՝ կը փոխուի ո-ի. օրինակ՝
‣ պատիւ = պատուոյ.

նոյն փոփոխութիւնը տեղի կ՚ունենայ իւ վերջացող միավանկ բառերուն մէջ, բայց աւելի ը ձայնով կ՚արտաբերուի ո-ն՝ հոլովուած բառին մէջ. օրինակ՝
‣ թիւ = թուոյ, տիւ = տունջեան, եւ այլն.

    9. ի գիրը կարգ մը բառերու մէջ կը փոխարինէ է գիրը. օրինակ՝
‣ տէր = տիրել, սէր = սիրել օրէն = օրինաւոր, եւ այլն.

    10. ի գիրը բառերու առաջին վանկին մէջ ընդհանրապէս կը կորսուի ածանցման, բարդութեան կամ հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ սիրտ = սրտի = սրտապնդել, ընտիր = ընտրել = ընտրութիւն, գիրկ = գրկել = գրկախառն, եւ այլն (գիրկընդխառնում-ը կը մնայ անփոփոխ).

    11. ի գիրը իբրեւ յետադաս մասնիկ կը դրուի ինչ-ինչ գոյական բառերու ծայրը եւ ունեցող նշանակութիւնը կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ յարգի, կորովի, աղի, եւ այլն.

    12. դասական հայերէնի յատուկ ինչ-ինչ բառերու ծայրը գտնուող ի-ն՝ իբրեւ թարմատար գիր՝ զանծ առնուած է աշխարհաբար հայերէնի մէջ. օրինակ՝
‣ պատասխանի ետ Յիսուս = պատասխան տուաւ Յիսուս, նոյն ձեւով ՝ պանդոկի = պանդոկ, լորամարգի = լորամարգ, ձօնի = ձօն, եւ այլն.

    13. բայի աներեւոյթներուն վրայ դրուած ի գիրը բայածական բառեր կազմելու կը ծառայէ. օրինակ՝
‣ ցանկալ = ցանկալի, ողբալ = ողբալի, եւ այլն (Այս կանոնին հետ կապ չունին լի ածականով կազմուած բառերը. օր. ցաւ+ա+լի) :

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 735
Yeni!
(beta)
 Usage beta 1 citation 

Usage of matching Word Forms

Ayrıca bu sözlüklerde "յ-ի" için arama:

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Nayiri. Ermenice sözlük 17.718 kelimelerden oluşmuşdur
The site has 144 dictionaries and 3 books.
Türkçe
Նայիրի / Nayiri.com