Армянская проверка орфографии
загрузить HySpell сейчас
 Morphology

Western Armenian

Կայծ → կայծ (noun)
Singular • Nominative case
Singular • Accusative case
 Словарь
կայծ գոյական Կրակի կտոր * կրակացած ածուխ * շանթ:

Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 200։


ԿԱՅԾ
գոյական
    1. կրակի՝ ելեկտրական հոսանքի եւլն։
    2. փշուր։


ԿԱՅԾ
գոյական
    1. կարմիր յակինթ, սուտակ։
    2. (յարդագոյն՝) պատժախ։

Источник: Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): стр. 220
Новинка
ԿԱՅԾ ի (ից)
գոյական
    1. Շիկացած փոքրիկ մասնիկ, որ պոկվում է այրվող մարմնից ու դէն թռչում։
‣ Փայտը վառվելիս կայծեր է արձակում։
‣ Տաք երկաթը ծեծելու ժամանակ կայծեր են թռչում։

    2. Այրվող ածուխի մանր մնացորդ մոխրի մէջ։
‣ Մոխիրը խառնեց, մի քանի կայծեր դեռ կային։
‣ Կայծերը մի տեղ հաւաքեց, վրան չոր խոտ դրեց, փչեց ու բոցավառեց։

    3. (Ֆիզիկական) Կենդանի լոյս, որ ցայտում է երկու պինդ մարմնի իրար ընդհարվելուց։
‣ Գայլախազով պողպատին խփելիս կայծեր են թռչում։
‣ Ձին արշաւում էր քարքարուտ ուղիով, սմբակների տակից կայծեր թափելով։

    4. Ելեկտրական հոսանքի պարպումի ժամանակ առաջ եկած արագասահ լոյս և շանթ։
‣ Ելեկտրական մեքենայի հաղորդիչը կայծ է արձակում՝ երբ մի չելեկտրացած մարմին մօտեցնում ենք նրան։
‣ Երբ կատուին գիշերը շփում ենք, մանր կայծեր են երեւում։

    5. Փոխաբերաբար Աշխոյժի փայլ, կենդանութիւն աչքի մէջ։
‣ Նրա աչքերի մէջ մի կայծ կայ, որ թափանցում է սրտիս մէջ։
‣ Այժմ հանգել են նրա աչքի կայծերը, կորել է աշխոյժը։

    6. Ընդհանրապէս՝ եռանդ, բորբոք, աշխոյժ։
‣ Սիրոյ վերջին կայծն էլ հանգաւ նրա մէջ։
‣ Հայրենասիրական կայծ չկա՞յ ձեր մէջ։
‣ Երեխայի այս ոտանաւորը թէև անմշակ է, բայց բանաստեղծական կայծ կայ նրա մէջ։

    7. (Հանքաբանական) Սուտակի տեսակներից մէկը, որ զուտ կարմիր է լինում և սաստիկ ցոլում է (Salam)։

    8. Տպազիոնի տեսակներից մէկը, կարմիր գոյնով, տպազիոնակ (Rubacelle)։

ածական
＋գաւառական նշանակութիւն 9. Տե՛ս Կէծ։

Բաղադրեալ Բայեր
＋գաւառական բառ Կայծին կայծին անել, ＋գաւառական բառ Կայծին կայծին տալ
չէզոք բայ (կէծին կէծին անել՝ տալ), Կայծեր արձակել, կայծակել։
‣ Երկինքը կայծին կայծին է անում, տեսնենք անձրեւ պիտի գա՞յ։

＋գաւառական բառ Աչքերը կայծին կայծին անել
չէզոք բայ Սաստիկ հարուածից՝ աչքերին գոյնզգոյն կէտեր երեւել։
‣ Էնպէս մի ապտակ տուի, որ աչքերը կայծին կայծին արաւ։

Տե՛ս եւ Պէծ։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 1011
Новинка
(beta)
ՔԱՐ
գոյական
    1. հաստատուն եւ կարծր նիւթ, զանազան ծագումի, բաղադրութեան, գոյնի, որմէ կազմուած է երկրի կեղեւը՝ հողի տակ. ապար, ապառաժ, ժայռ, վէմ, վիրգ.

    2. լեռ, սար, մա՛նաւանդ՝ լերկ ապառաժ.

    3. քարի (թիւ 1) խոշոր կամ փոքր կտոր՝ բեկոր (իբրեւ շինութեան՝ քանդակագործութեան նիւթ).

    4. հանքային կարծր՝ բիւրեղացած եւ արժէքաւոր քար. թանկագին քար, ակ.

    5. կշռաքար.

    6. կայծքար.

    7. շիրմաքար, դամբանաքար, գերեզմանաքար.

    8. փոքր կամ խոշոր կարծրացումներ, որոնք կը կազմուին մարմնի հեղուկներուն մէջ գտնուած՝ աղերու կուտակումէն.

    9. կարգ մը խաղերու, ինչպէս՝ նարտի, ճատրակի եւ այլնի մէջ, փայտէ եւ այլ նիւթերէ շինուած փոքր իրեր, իբրեւ խաղալու միջոց.

    10. (Փոխաբերական իմաստ) ճնշող՝ ծանր ազդեցութիւն ունեցող բան. ծանրութիւն.

ածական
    11. (Փոխաբերական իմաստ) պինդ, կարծր.

    12. (Փոխաբերական իմաստ) ճնշող, ծանր.

    13. (Փոխաբերական իմաստ) անտարբեր, անզգայ, անգութ.

    14. (Փոխաբերական իմաստ) անշարժ, անաղմուկ, անձայն. օրինակ՝
‣ քար լռութիւն.

    15. քարէ շինուած՝ պատրաստուած:

Տեսակներ
— Աղօրիքի՝ երկանաքար։

— Աղօրիքի (վրայի)՝ վերնակ։

— Աղօրիքի (տակի)՝ ներքնակ։

— Այրող՝ կիզաքար, դժոխաքար։

— Անկիզելի՝ կտաւաքար:

— Արծաթ՝ ոսկի փորձելու՝ փորձաքար, սմբատակ։

— Աւազային՝ աւազաքար:

— Բաբանով նետելու՝ վիրգ, բաբանաքար:

— Գաճի՝ գաճաքար:

— Գայթակղութեան՝ գէշ օրինակ։

— Դամբանի՝ տապանաքար, դամբանաքար, գերեզմանաքար։

— Երկանքի՝ երկանաքար։

— Երկնագոյն՝ լազուարթ:

— Թանկարժէք՝ գոհար։

— Խաղի (կլոր, տափարակ)՝ լեփ:

— Խոշոր՝ վէմ։

— Ծակոտկէն՝ չեչաքար:

— Ծարիրի՝ ծարրաքար, յօնքար։

— Կաթկթուքէ գոյացան՝ (վերինը)՝ շթաքար, (վարինը)՝ պտկաքար։

— Կակուղ՝ փխար, փխրաքար, տոփ։

— Կամարի պորտի՝ պորտաքար։

— Կայծհանի՝ կայծքար։

— Կարծր՝ գայլախազ, հատաքար, սնպատիճ, զմռնիտ։

— Կտաւատ՝ կորկոտ ծեծելու (խոշոր)՝ ծեծքար։

— Կրային՝ կրաքար։

— Հողէ տանիքները հարթելու՝ լողքար:

— Հորի եզերքի՝ եզնակ։

— Ճատրակի՝ արձան:

— Մաղձապարկի մէջ՝ մաղձաքար։

— Մանր՝ խիճ, կոպիճ, խճաքար։

— Մարդկային մարմնէն ներս՝ ընդերաքար:

— Միզապարկի մէջ՝ միզաքար:

— Պատի ծերպերը խցելու (մանր)՝ խիպար:

— Պարսատիկի՝ պարսաքար:

— Սալայատակի՝ սալաքար:

— Սահմանի՝ սահմանաքար, կոպար։

— Սիրտ՝ քարասիրտ:

— Սրելու՝ յեսան։

— Տապալիի՝ վահանակ։

— Տրորելու՝ լեսան:

— Փամփուշտի՝ փամփշտաքար.

— Քարէտախտակի՝ հերձաքար:

— Օդէն ինկած՝ օդաքար, երկնաքար։

Ադամանդ
գոյական (diamant) կանաչ, դեղին, կապոյտ եւ վարդագոյն տեսակները կան: Ճերմակները աւելի սուղ են, իսկ սեւերը - շատ հազուագիւտ - անգին են։ Ըստ բանուածքին՝ շողակն կամ վանակն:

Ակատ կամ մոյշ
գոյական (agate) տեսակ մը գաւարզ է (quartz) զանազան տեսակներով:

Ակնվանի կամ վանակն
գոյական (cristal de roche) իր նիւթը ադամանդէն աւելի կակուղ է։

Ամեթովս
գոյական (améthyste) - գեղեցիկ մանիշակագոյն:

Աստղաքար
գոյական (aventurine) - թուխ դեղին եւ պսպղուն:

Արեւակն
գոյական (opale) ծիրանի գօտիի պէս երփներփեան:

Արիւնքար
գոյական Տե՛ս կարմրաքար:

Արծուեքար
գոյական (pierre d'aigle, aetite)։

Բիւրեղաքար
գոյական (béry) - կապոյտ զմրուխտ:

Բուստ
գոյական (corail)։

Գոճազմ
գոյական (œil de chat) - կորինդոնի տեսակ:

Դահանակ
գոյական (malachite)։

Դօդօշի քար
գոյական (crapaud) - ոսկերորակն (borax)։

Եղեգնաքար
գոյական (cornaline) - մսագոյն։

Եղնգաքար
գոյական (onyx) - երփներանգ զուգահեռական գիծերով ակատ:

Զմրուխտ
գոյական (émeraude) - գեղեցիկ կանաչ գոյնով։

Լուսաքար
գոյական (marcassite)։

Լուսնաքար
գոյական (pierre de lune) - ակատի տեսակներէն։

Լրջաքար, լազուարթ
գոյական (lapis - luzuli)։

Կայծ, կայծակն
գոյական (rubis) - փայլուն կարմիր։

Կատուի աչք
գոյական (œil de chat)։

Կարկեհան
գոյական (balais) - կայծակնին բաց վարդագոյնը։

Կարմրաքար
գոյական (hématite) - կարմիր, նաեւ սեւով եւ կանաչով խառն կարմիր:

Կորինդոն
գոյական (corindon) - ադամանդէն ետք ամենէն կարծր թանկագին են յարգի քարը, որուն տեսակներն են - կայծակնը, շափիւղան, զմրուխտն ու տպազիոնը։

Հայկական քար
գոյական (pierre d'Arménie) - լազուարթ, երբեմն հողագոյն։

Ձիթաքար
գոյական (olivine կամ péridot) - դեղնորակ կանաչ:

Մարգարիտ
գոյական (perle)։

Մեղեսիկ
գոյական Տե՛ս Ամեթովս:

Յակինթ
գոյական (hyacinthe) - կարմիրի զարնող դեղնագոյն կամ մանիշակագոյն։

Յասմկաքար
գոյական (jade)։

Յասպիս
գոյական (jaspe) - կանաչորակ եւ կարմիր գիծերով ակատ։

Շափիւղայ
գոյական (saphir) - երկնագոյն։

Շողակն, գոհար
գոյական (brillant)։

Ոբսիտաքար
գոյական (obsidiane):

Ոսկեակն, շիկաքար
գոյական (spinelle) - կայծակնին տժգոյն կարմիրը։

Պերոզակն
գոյական (turquoise) - անթափանց կապոյտ։

Սաթ (քէհրիպար)
գոյական (ambre)։

Սարտիոն
գոյական (sardoine) - թխագոյն ակատ:

Սուտակ
գոյական (grenat)։

Սպեսաքար
գոյական (spessartine)։

Վանակն
գոյական Տե՛ս Ակնվանի:

Վարդակն
գոյական (rose)։

Տպազիոն
գոյական (topaze orientale կամ chrysolithe) ոսկեգոյն եւ թափանցիկ։

Յարակից Բառեր
— Քարի հանք՝ քարահանք:

Բաղադրեալ Բայեր
Երկու քարի միջեւ մնալ
չէզոք բայ երկու կրակի միջեւ մնալ, երկու, կողմէ վտանգի մէջ ըլլալ, դժուարութեան մատնուիլ։

Մէկ քարով երկու թռչուն զարնել
ներգործական բայ
    1. մէկ այցելութեամբ երկու հոգիի հանդիպիլ միաժամանակ.
    2. մէկ գործով երկու նպատակի հասնիլ:

Ոտքը քար առնել
ներգործական բայ ոտքը քարի զարնուիլ:

Քար առնել
ներգործական բայ
    1. նարտի մէջ իրեն պատկանող քարերը հաւաքել.
    2. այլ խաղերու մէջ՝ հակառակորդին՝ մրցակիցէն քարեր վերցնել (յաղթելու ատեն):

Քար դառնալ
չէզոք բայ
    1. քարի. նման, պնդանալ՝ կարծրանալ.
    2. անկարեկից՝ անբարեացակամ դառնալ.
    3. քար կտրիլ. արձանանալ։

Քար դնել մէկուն առջեւ, քար դնել մէկուն բախտին
ներգործական բայ ձախողեցնել, արգելք ըլլալ:

Քար կտրիլ
ներգործական բայ
    1. քարի նման պինդ դառնալ. պնդանալ, կարծրանալ.
    2. ընդարմանալ.
    3. անշարժանալ, արձանանալ.
    4. քարսիրտ՝ անգութ դառնալ.
    5. ապշահար ըլլալ։

Քար հալեցնել
ներգործական բայ
    1. չափազանց աղիողորմ լալ.
    2. գութը՝ կարեկցութիւնը շարժել, յամառութիւնը կտրել:

Քար նետել
ներգործական բայ
    1. կծու խօսքով դիտողութիւն՝ ակնարկութիւն ընել.
    2. հանդարտութիւնը խռովել՝ խանգարել:

Քար ուտել
ներգործական բայ չարքաշ կեանք վարել՝ ապրիլ։

Քար քաշել
ներգործական բայ
    1. շատ ծանր՝ յոգնեցուցիչ աշխատանք կատարել (քիչ մը հեգնանք կայ մէջը).
    2. չարչարուիլ:

Քար-քարի վրայ չմնալ
չէզոք բայ աւերակ դառնալ, կործանիլ:

Քարէն հաց հանել
ներգործական բայ
    1. չարքաշութեամբ՝ չարչարանքով ապրուստը շահիլ.
    2. աչքաբաց՝ ճարպիկ ըլլալ։

Քարէ քար իյնալ
չէզոք բայ
    1. ամայի տեղեր թափառիլ՝ բան մը փնտռելու համար.
    2. չարքաշ կեանք վարել։

Քարը գլխուն տալ
ներգործական բայ զղջալ:

Քարը ծովը իյնալ
չէզոք բայ
    1. անյաջողութեան հանդիպիլ. անբախտանալ.
    2. ուժը՝ իշխանութիւնը անցնիլ, արժէքը կորսնցնել։

Քարի բռնուիլ
կրաւորական բայ անդադար քար նետել. քար նետելով՝ կռիւ ընել հակառակ կողմին՝ անձին հետ։

Դարձուածքներ
Ամէն քարի տակէն կ՚ելլէ
հնարագէտ՝ ճարպիկ մարդ է։

Քար ըլլայ՝ կը ճայթի
    1. ըսածին մարդ չի կրնար դիմանալ, անհանդուրժելի է.
    2. վիշտը՝ տագնապը ծանր՝ անկրելի է։

Քարերը կ՚աղաղակեն
որեւէ ձեւով չի պահուիր՝ ծածկուիր, բացորոշ՝ ակներեւ է։

Քարը գլխուդ
դուն ինքդ պիտի կրես վնասը եւ զղջաս ըրածիդ համար:

Թանկագին քարեր.

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 2408
Новинка
(beta)
ԿԱՅԾ
գոյական
    1. կրակի՝ ելեքտրական հոսանքի շիկացած փոքրիկ մասնիկ՝ որ կը պոկուի այրող մարմինէն եւ մէկ կողմ կը թռչի.

    2. կրակ կտրած ածուխ՝ փայտ.

    3. այրուող ածուխի մանր մնացորդ մոխիրի մէջ.

    4. շփումով գոյացած կարճատեւ լոյս.

    5. աչքի մէջ շողացող փայլ՝ նշոյլ.

    6. կրակի գոյն պատուական քար, կարմիր յակինթ, սուտակ,

Տե՛ս ԱԿՆ.

    7. շանթ.

    8. եռանդ, կենդանութիւն:

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 954
Новинка
(beta)
ԱԿՆ
գոյական
    1. աչք.
    2. աղբիւր.
    3. գոհար, թանկագին քար.
    4. Փոքր Հայքի հայաբնակ քաղաքներէն մէկուն անունը:

Տեսակներ
Թանկագին ա՛յլ քարեր.－
— Արեւի նման ճառագայթարձակ ՝ արեւակ.

— Բաց կապոյտ՝ թիւրքուազ.

— Դեղինը՝ շափիւղայ.

— Կանանչը՝ զմրուխտ (Ֆրանսերէն էմըրօտ).

— Կանաչորակը՝ աշմ, յասպի կամ յասպիս, յասմկաքար.

— Կարմիրը՝ յակինթ.

— Կրակի կամ կայծի նմանը՝ կարկեհան, սուտակ, կայծ, ասկն, նռնաքար (ֆրանսերէն ամեթիստ).

— Յարդագոյնը՝ պատժախ.

— Սեւ քար՝ սեւակն (անգլերէն պլէք սթառ).

— Սլաքաւոր գոհար՝ կնոջ շալի վրայ դրուելիք՝ ապիզակ.

— Վարդագոյնը՝ էլմաս կամ ալմաստ, վարդենիկ (թրքերէն փռլանթ):

Պողպատէն աւելի կարծր բիւրեղ քարեր՝
— կվարզ կամ կվարց (ֆրանսերէն quarz, quartz), որ բազմաթիւ տեսակներ ունի, ինչպէս՝

— վանակն կամ ակնվանի (սառնատեսակ բիւրեղ, ֆրանսերէն cristal de roche).

— մեղեսիկ (մանիշակագոյն, ամեթովսի կամ ամեթիստի տեսակ մը).

— ոսկեակ կամ ոսկեքար կամ ոսկեբիւրեղ կամ լիմոնաքար (դեղին՝ կանաչ գոյներով, շատ յարգի, որ Սէյլանէն կամ Սիրելանքայէն կ՚ելլէ, որուն համար կը կոչուի նաեւ Սէլյանեան ոսկեքար).

— տպազիոն (դեղնագոյն եւ կարմիր գոյներով, ֆրանսերէն ռիւպի, որուն ամենայարգի տեսակները կ՚ելլեն Թիպէթէն ու Հնդկաստանէն, որոնք կը գործածուին նաեւ ժամացոյցներու մէջ)։

Կվարցներ են նաեւ գոյնզգոյն ու գծաւոր հարիւրաւոր տեսակներով քարեր՝
— ակատ (ֆրանսերէն Jaspe) անունի տակ, եւ

— խճաքար կամ Պորփիւրի քար (փխրուն, խայտաբղէտ, դեղին, կապոյտ, կարմիր, կանանչ, արատաւոր) եւ

— քաղկեդոն կամ քաղկեդոնիկ կամ քաղկիդեան քար (ֆրանսերէն calcédoine), որ շատ յարգի է եւ ունի բազմաթիւ տեսակներ, հետեւաբար բազմաթիւ անուններ՝ ինչպէս －

— եղունգն կամ եղնգնաքար կամ եղնգեայ քար (սեւ եւ ճերմակ օղակներով, որոնք եղունգի նմանութիւն ունին, որուն վրայ կը փորագրեն գիրեր կամ դէմքեր, ֆրանսերէն onix կամ trémolite կամ calamite),

— յասպի կամ յասպիս (ինչպէս վերեւ նշուած է),

— ոսկեզմրուխտ (բաց կանանչ գոյնով) կամ ոսկեպրաս (ֆրանսերէն chrysoprase, պրասի, բրասայի գոյն ունենալուն պատճառաւ),

— Սարդեղունգն (ֆրանսերէն sardonix, սպիտակ, կարմրախառն) եւ

— Սարդիոն (ֆրանսերէն Sardoine, դեղնագոյն կարմիր գոյնով):

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 24
Новинка
(beta)

Похожие слова
գաեց
գած
քած
 Usage beta 93 citations 

Usage of matching Word Forms

Usage of matching Lexemes

Новинка Explore the usage of the lemma Կայծ or the word form Կայծ in the Corpus of Western Armenian.
Найти слово "Կայծ" также в следующих словарях

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Наири. Армянский cловарь содержит 17 718 главных слов
The site has 144 dictionaries and 3 books.
Русский
Նայիրի / Nayiri.com