Армянская проверка орфографии
загрузить HySpell сейчас
 Словарь
դի գոյական Դիակ, սատակ, լէշ * կողմ:

Աղբիւր՝ Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։ Էջ 98։


ԴԻ
գոյական դիակ, գէշ, շաղիղ, անասունի սատակ։

Источник: Յարութիւն Թ. Գայայեան, Բառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի. Գահիրէ: Տպագրութիւն Գալֆա (1938): стр. 102
Новинка
1. Դ,
դ,
դա
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի չորրորդ գիրը և երրորդ բաղաձայնը։
‣ Գլխագիր Դ։
‣ Շարագիր դ։
‣ Շղագիր դ։

    2. Լեզուա-քմային փակ նուրբ բաղաձայն հնչիւն, բարբառային արտասանութիւնների մէջ դան երբեմն իբրեւ միջակ է հնչվում (տ) և երբեմն իբրեւ թաւ (թ)։

⨀հին նշանակութիւն 3. Իբրեւ թուանշան՝ նշանակում էր 4։
‣ Դա-խէ-նու-տիւն։ (4－40－400－4000)։

    4. Թուարկութեան մէջ՝ չորրորդ։
‣ Գլուխ Դ։
‣ Դ. դասարան։
‣ Հենրիկոս Դ. կայսրը։
‣ Դ. դարում։


2. Դ
յօդ Դիմորոշ յօդ երկրորդ դէմքի։ Տե՛ս Ս (2)։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 503
Новинка
(beta)
2. Ս,
Դ,
Ն
բաղաձայններից յետոյ՝ ըս, ըդ, ըն, հէրըս, վարըդ, գոյըն և ո՛չ հէրս, վարդ, գոյն, սակայն ը՚ն անհետանում է՝ երբ դիմորոշ յօդին յաջորդում է ձայնաւորով սկսվող բառ, որի ձայնաւորի հետ միանում է յօդը. հէրդ ու մէրդ եկել է = հէր-դու-մէր-դե-կել է ևն)

Դիմորոշ յօդեր առաջին, երկրորդ, երրորդ դէմքերի, արմատներ սա, դա, նա, այս, այդ, այն բառերի։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 1929
Новинка
(beta)
1. Ի,
ի,
Ինի
գոյական
    1. Հայերէն այբուբենի տասնեւմիերորդ գիրը և հինգերորդ ձայնաւորը, որ արտասանվում է՝ լեզուի արմատը մօտեցնելով քիմքին և բերանը քիչ բացած։

Գլխագիր Ի, շեղագիր ի, շարագիր ի։

Հին լեզուի մէջ՝ առաջ էր գալիս է՚ից՝ երբ սա կորցնում էր շեշտը։
‣ Տէ՛ր － տիրե՛լ,
‣ օրէ՛ն － օրինաւո՛ր։

Ինքն էլ շեշտը կորցնելիս դառնում էր ը։
‣ Սի՛րտ － սըրտի՛.
‣ ընտի՛ր － ✽ ընտըրե՛լ, － ընտրե՛լ, ընտրութի՛ւն։

Իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւորից առաջ փոխվում էր յ.
‣ ի հիւսիսոյ և յարեւելից.
‣ ի շէնս և յանշէնս։

⨀հին նշանակութիւն 2. Իբրեւ թուական՝ նշանակում էր 20։

    3. Թուարկութեան մէջ քսաներորդ։
‣ Գլուխ Ի.
‣ Մասն Ի։


⨀հին բառ 2. Ի (ուղղական չկայ, հայցական զի, սեռական էր, տրական իմ, հիմ, բացառական յիմէ, զմէ, առ իմէ, գործիական իւ, յոգնակի չկայ)
անորոշ դերանուն անշունչ առարկայ նշանակելու համար, (որի համապատասխան ձևը շնչաւորների համար լինում է Ո), որից ածանցական մասնիկներով կազմվել են ի-մն, ի-նչ, ի-ր, ի-ք, (Տե՛ս). մի բան, մի ինչ-որ, իք:

Դարձուածքներ
⨀հին բառ Առ ի՞մ, ⨀հին բառ Առ իմէ՞
Ինչո՞ւ, ինչի՞ց, ինչո՞ւ համար։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 782
Новинка
(beta)
⨀հին բառ 3. Ի
նախադրութիւն
     Որ հին լեզւում ընդարձակ գործածութիւն ունէր, կազմելով հոլովներ ու շատ դարձուածքներ։

Հայցականի հետ նշանակում էր
    1. Ուղղութիւն (ո՞ւր), դէպի։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Երթալ ի տուն՝ յարեւելս։

Յոգնակի հայցականի հետ կամ երբ բառի հոլովիչը ո է՝
    2. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Նստել ի տունս։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Հեղձանել ի գետ։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    3. ժամանակ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ի մտանել արեգական։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Յիջանելն նորա։

Անորոշ դերբայի մօտ.
    4. նպատակ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Կային ի լսել։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Եկեալ են ի լուանալ։

    5. Գործիականի գործածութեամբ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Զարդարել ի հանդերձս գեղեցիկս։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Խօսել ի ձեռն ուրուք։

    6. Իբրեւ, փոխարէն։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ի տրիտուր վաստակոց։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ասել ինչ ի մխիթարութիւն։

Տրականի հետ,
    7. դադարումն (ո՞րտեղ), մէջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Նստել ի տան՝ յայգւոջ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Հեծանել յաւանակի։

    8. Կազմում էր բացառական հոլով։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Ելանել ի քաղաքէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Փրկել ի չարէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Պարտել ի թշնամեաց։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Առնել յոչնչէ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Տառապել ի տօթոյ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Մաշել ի ծարաւոյ։
‣ ⨀հին նշանակութիւն Բղխել ի վիմէ։

     Ներկայումս պահպանվել է մի քանի քարացած ձեւերում և դեռ կենդանութեան նշոյլ ունի մի քանի դարձուածքներում։

Օրինակ քարացած ձեւեր.
‣ Ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատ առնել, ի նկատի ունենալ.
‣ դէպի (= դէպ ի),
‣ բացի (= բաց ի)։
‣ Ի վեր, ի վար (նախընթաց գոյականով), օրինակ՝ Պատն ի վեր, պատն ի վար, գետն ի վեր, գետն ի վար, դար ի վեր, դար ի վար. բերան(ք)ս ի վեր, բերան(ք)ս ի վար, ևն։
‣ (Տե՛ս այս բառերը)։

Դարձուածքներում,

հայցականից առաջ, նշանակում է
    1. համար, նպատակով։
‣ Յայտնել ի գիտութիւն՝ ի մխիթարութիւն՝ յուրախութիւն բոլորի։
‣ Դնել ի ցոյց։
‣ Գործել ի ցոյցս մարդկան։

    2. Եղանակ (ի՞նչ կերպով)։
‣ Ի լրացումն նախկին օրէնքի։
‣ Ի զարմանս ամենքի։

Բացառականի և հայցականի մէջ նշանակում է
    1. երկու ծայր (մի կէտից մինչեւ միւս կէտը)։
‣ Ծայրէ ի ծայր, ծովէ ի ծով, դռնէ ի դուռ։

    2. Ամբողջապէս, բոլորովին։
‣ Բացէ ի բաց.
‣ սրտէ ի սիրտ (բոլոր սրտով)։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 783
Новинка
(beta)
1. ԴԻ (ոյ), ու
գոյական Մեռածի մարմին, մարդու կամ անասունի։
‣ Դին անթաղ ընկած էր։

(Այժմ սովորաբար գործ է ածվում դիակ։ Տե՛ս)։

(Այլ է Դիք, դից կամ դիւց։ Տե՛ս)։


2. ԴԻ
գոյական Տե՛ս Դեհ (1.2)։

Источник: Ստեփան Մալխասեանց, Հայերէն բացատրական բառարան. Երեւան: Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն (1944): стр. 539
Новинка
(beta)
Դ
    1. մեր այբուբենին չորրորդ տառը եւ երրորդ բաղաձայնը.

լծորդ է տ-ի (օրինակ՝ գունդ = գունտ) եւ թ-ի (օրինակ՝ խենդ = խենթ).

Տեսակներ
— անունը՝ դա.

    2. գլխագիր դ-ն, քովը կէտ (= Դ.) դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ չորրորդ. իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր, դ -ն, բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ չորս.

    3. դիմորոշ յօդ Բ. դէմքի (օրինակ՝ գիրքդ = քու գիրքդ).

    4. արմատ կամ պարզ բառի մը ծայրը կ՚երեւի երբեմն իբրեւ աճում (օրինակ՝ սպաննել, սպան = սպանդ).

    5. ինչ-ինչ բարդ կամ ածանցեալ բառերու մէջ կ՚երեւի իբրեւ մակաբոյծ (օրինակ՝ ջուր = անջրդի, կեանք, կեան = կենդանի)։

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 442
Новинка
(beta)
Ի
    1. մեր այբուբենին տասնըմէկերորդ տառը եւ հինգերորդ ձայնաւորը, որ կ՚արտասանուի լեզուին արմատը մօտեցնելով քիմքին եւ բերանը քիչ բացած. մեր հին քերականները տաղաչափական կամ քերթողական արուեստի մէջ զայն նկատած են մերթ երկար եւ մերթ կարճ, ինչպէս ա-ը. անունն է ինի.

    2. գլխագիր ի-ն, քովը կէտ (= Ի.), դասական թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսաներորդ, իսկ նոտրգիր կամ բոլորգիր կամ շեղագիր ի-ն բացարձակ թուական ածական է եւ կը նշանակէ քսան.

    3. ի գիրը իբրեւ նախդիր՝ ձայնաւոր սկզբնատառէն առաջ յ-ի (= կէս ի-ի) արժէքին կը վերածուի, ինչպէս կը տեսնենք գրաբար հոլովմանց մէջ. օրինակ՝
‣ ի հիւսիսոյ եւ յարեւելից, ի շէնս եւ յանշէնս.

նոյն ձեւով կը ներկայանայ նաեւ իբրեւ նախամասնիկ մը (préfixe) ինչ-ինչ բառերու սկիզբը. օրինակ՝
‣ աւելի = յաւելուլ, ածիլ = յածիլ, աջ, աջող = յաջող, եւ այլն.

    4. ի նախդիրը քանի մը ածական բառերու առջեւ դրուելով մակբայի արժէք կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ ի զուր, ի դէպ ի բնէ, ի ծնէ, ի սկզբանէ, ի հեճուկս, ի տեղի, ի նկատի ունենալ, ի վեր, ի վար, դէպ ի (= դէպի, բաց ի (= բացի).

    5. փոխ առնուած օտար անուններու կամ բառերու սկզբնատառ ի ձայները ընդհանրապէս հակամէտ են կորսուելու. օրինակ՝
‣ Իսահակ = Սահակ, Իզապէլ = Զապէլ, իկոն = կոն (= պատկեր), եւ այլն.

    6. ի գիրը բառի մը վերջավանկին մէջ կը կորսուի հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ մարմին = մարմնի (= մարմնոյ), բագին = բագնի.

    7. բառին վերջը գտնուող ի-ն հոլովման ատեն կը փոխուի ւ-ի. օրինակ՝
‣ եկեղեցի = եկեղեցւոյ.

    8. ի գիրը՝ երբ իրմէ ետք ունի ւ գիրը՝ կը փոխուի ո-ի. օրինակ՝
‣ պատիւ = պատուոյ.

նոյն փոփոխութիւնը տեղի կ՚ունենայ իւ վերջացող միավանկ բառերուն մէջ, բայց աւելի ը ձայնով կ՚արտաբերուի ո-ն՝ հոլովուած բառին մէջ. օրինակ՝
‣ թիւ = թուոյ, տիւ = տունջեան, եւ այլն.

    9. ի գիրը կարգ մը բառերու մէջ կը փոխարինէ է գիրը. օրինակ՝
‣ տէր = տիրել, սէր = սիրել օրէն = օրինաւոր, եւ այլն.

    10. ի գիրը բառերու առաջին վանկին մէջ ընդհանրապէս կը կորսուի ածանցման, բարդութեան կամ հոլովման ատեն. օրինակ՝
‣ սիրտ = սրտի = սրտապնդել, ընտիր = ընտրել = ընտրութիւն, գիրկ = գրկել = գրկախառն, եւ այլն (գիրկընդխառնում-ը կը մնայ անփոփոխ).

    11. ի գիրը իբրեւ յետադաս մասնիկ կը դրուի ինչ-ինչ գոյական բառերու ծայրը եւ ունեցող նշանակութիւնը կու տայ անոնց. օրինակ՝
‣ յարգի, կորովի, աղի, եւ այլն.

    12. դասական հայերէնի յատուկ ինչ-ինչ բառերու ծայրը գտնուող ի-ն՝ իբրեւ թարմատար գիր՝ զանծ առնուած է աշխարհաբար հայերէնի մէջ. օրինակ՝
‣ պատասխանի ետ Յիսուս = պատասխան տուաւ Յիսուս, նոյն ձեւով ՝ պանդոկի = պանդոկ, լորամարգի = լորամարգ, ձօնի = ձօն, եւ այլն.

    13. բայի աներեւոյթներուն վրայ դրուած ի գիրը բայածական բառեր կազմելու կը ծառայէ. օրինակ՝
‣ ցանկալ = ցանկալի, ողբալ = ողբալի, եւ այլն (Այս կանոնին հետ կապ չունին լի ածականով կազմուած բառերը. օր. ցաւ+ա+լի) :

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 735
Новинка
(beta)
ԴԻ
գոյական
    1. կողմ, կոյս.

(Ֆրանսերէն côté, Թրքերէն թարաֆ).

    2. մեռել, մեռած մարմին (մարդու կամ անասունի), շաղիղ, գէշ, սատակ.

(Ֆրանսերէն cadavre, Թրքերէն լէշ):

Источник: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): стр. 492
Новинка
(beta)

Похожие слова
թ-ի
Найти слово "դ-ի" также в следующих словарях

Explanatory

Thesaurus

Western Armenian

Neologisms

Rhyming

Word Structural

Etymological

Dialectal and Idiomatic

Orthographic

Classical Armenian

Middle Armenian

Early Modern Armenian

Foreign word

Names

Place names

Plant names

Specialized

Abbreviations

© 2025 Наири. Армянский cловарь содержит 17 718 главных слов
The site has 144 dictionaries and 3 books.
Русский
Նայիրի / Nayiri.com