Nayiri.com

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 696

Neu!

(beta)

ՈՏՔ

գոյական
    1. մարդոց եւ թռչուններու ստորին երկու վերջաւորութիւնները (ազդրէն մինչեւ վար) եւ անասուններու չորս վերջաւորութիւնները, որոնց վրայ մարմինը կը յենու եւ անոնց միջոցաւ տեղէ տեղ կը շարժին.

    2. ոտքի ներքեւի մասը՝ ներբանէն մինչեւ կոճիկները. ոտքի թաթ.

    3. ծունկերէն մինչեւ թաթը.

    4. ձիու՝ իշու եւ այլն սմբակ.

    5. ոչխարի՝ կովու եւ այլն ոտքերը իբրեւ կերակուր. տոտիկ.

    6. (Կրօնական) բարձր դիրք ունեցող անձի՝ սուրբի ոտք, իբրեւ յարգանքի՝ երկրպագութեան առարկայ. օրինակ՝

‣ ո՛վ Սուրբ Կարապետ, ոտքիդ մատաղ բերեմ.

    7. քայլ, քայլափոխ.

    8. մէկ քայլի երկարութիւնը իբրեւ չափի միաւոր. ոտնաչափ.

    9. մէկ քայլաչափ տարածութիւն.

    10. քալուածքի արագութիւն.

    11. մէկ անգամ երթալ գալը. նուագ, անգամ.

    12. լերան ստորոտը.

    13. մահճակալին այն մասը, ուր պսակողին՝ քնացողին ոտքերը կ՚երկարին.

    14. մշտական նեցուկները, որոնց վրայ ամուր կեցած են մահճակալը՝ սեղանը՝ աթոռը եւ այլն.

    15. գութանի էշը առատամին միացնող փայտը, որուն վրայ կը հաստատուի ձեռմաճը.

    16. ջրաղացի փայտէ յարմարանք, որով կը ղեկավարեն ցորենին հոսքը դէպի քարին անցքը՝ բարակ կամ խոշոր ալիւր ստանալու համար.

    17. հրացանի՝ հրազէնի՝ ատրճանակի տակի օղակին մէջ եղած լեզուակը, զոր սեղմելով՝ քաշելով կրակ կը յառաջանայ. շնիկ, բլթակ, հրահան.

    18. սանդուխի աստիճան. սանդխամատ, մատ.

    19. կարի մեքենայի լեզուակ, զոր կ՚իջեցնեն կտորին վրայ (կարելու համար), ապա կը բարձրացնեն (կտորը տակէն հանելու համար).

    20. շարժելու՝ տեղէ տեղ երթալու կարողութիւն. օրինակ՝

‣ երեխան ոտքի ելած է.

    21. (Փոխաբերական իմաստ) դիրք, յենարան.

    22. երթեւեկ, երթալ-գալը, այցելութիւն.

    23. (Փոխաբերական իմաստ) այցելութիւն՝ իբրեւ գուշակութեան նշան. օրինակ՝

‣ ոտքդ բարի է.

    24. հետքեր, զորս ոտքը կը ձգէ ճամբու վրայ.

    25. նարտախաղի մէջ՝ ազատ անցք, որով՝ խաղացողը կրնայ իր քարը փոխադրել.

    26. չափական տաղաչափութեան մէջ՝ անդամ, երկու կամ երեք վանկէ բաղկացած.

    27. (Փոխաբերական իմաստ) վանկային տաղաչափութեան մէջ՝ ոտանաւորի վանկ.

    28. (Փոխաբերական իմաստ) տեղ, մաս. օրինակ՝

‣ հոն ոտք մը ունենանք, լաւ կ՚ըլլայ.

29. (Փոխաբերական իմաստ) կօշիկ, ոտնաման։

Ոտքի մասեր.-

Տեսակներ

— Ոտքի առջեւի մասը (մատները եւ անոնց շարունակութիւնը կազմող բարձիկը)՝ թաթ։

— Ոտքի բթամատ՝ բուշ։

— Ոտքի ետեւի մասը՝ կրունկ:

— Ոտքի եւ կրունկի միջեւ եղած փոս տարածութիւնը՝ տապան։

— Ոտքի տակի մասը՝ ներբան։

Բաղադրեալ Բայեր

Երկու ոտքը մէկ կօշիկի մէջ դնել

ներգործական բայ
1. ըսածին վրայ պնդել, յամառիլ.
2. շատ նեղը ձգել։

Երկու ոտքը չորս ընել

ներգործական բայ ընթացքը՝ քալուածքը արագացնել։

Մէկ ոտքը գերեզմանը ըլլալ

չէզոք բայ մեռնելու մօտ ըլլալ. զառամեալ, ծերունի ըլլալ։

Ոտք բարձրացնել

ներգործական բայ իշխելու՝ նուաճելու ձգտիլ:

Ոտք-գլուխ ըլլալ

չէզոք բայ
1. տէր կանգնիլ, պաշտպան ըլլալ.
2. ապահովուիլ։

Ոտք-գլուխ ընել

ներգործական բայ ամբողջովին նոր հագուստ նուիրելով հագուեցնել:

Ոտք դնել

ներգործական բայ
    1. տեղ մը այցելել՝ յաճախել.
    2. հասնիլ, մտնել, մուտք գործել.
    3. արգելք ըլլալու համար մէկուն առջեւ ոտք դնել։

Ոտք դնելու տեղ չըլլալ

չէզոք բայ խուռն բազմութիւն կայ, ասեղ նետելիք տեղ չկայ:

Ոտք կոխել

ներգործական բայ
    1. ոտք դնել.
    2. թեւակոխել.
    3. պնդել, յամառիլ, ստիպել:

Ոտք-ձեռք իյնալ

չէզոք բայ աղաչել, պաղատիլ։

Ոտք մը առաջ երթալ, ոտք մը առաջ անցնիլ

չէզոք բայ ուղեկիցէ մը քիչ մը տեղ առաջ երթալ՝ անցնիլ։

Ոտք վերցնել

ներգործական բայ
    1. քալելու սկսիլ, ճամբայ իյնալ, քալել.
    2. քայլերը արագացնել.
    3. ըմբոստանալ, ընդվզիլ:

Ոտք (ոտքը) փոխել

ներգործական բայ
    1. քալել.
    2. քայլերը արագացնել.
    3. զինուորական՝ մարզական՝ սկաուտական քալուածքի՝ տողանցքի ատեն սխալ քայլը շտկել։

Ոտք քաշել

ներգործական բայ յաճախելէ՝ այցելելէ հրաժարիլ՝ դադրիլ:

Ոտքերը գետին զարնել

ներգործական բայ ապշիլ, զարմանալ:

Ոտքերը գետնէն կտրուիլ

ներգործական բայ
    1. չակնկալուած յաջողութեան շնորհիւ չափազանց ուրախանալ.
    2. կեանքի իրականութեան, շրջապատի իրադարձութեանց անտեղեակ ըլլալ.
    3. երազային աշխարհ փոխադրուիլ:

Ոտքերը դող իյնալ

չէզոք բայ սաստիկ վախէն դողալ:

Ոտքերը երկարել

ներգործական բայ
    1. հանգստանալու համար ոտքերը հորիզոնական ձեւով դնել.
    2. անպատշաճ նստիլ.
    3. մեռնիլ:

Ոտքերը պաղ ջուրի մէջ մնալ

չէզոք բայ խաբուիլ։

Ոտքերը տնկել

ներգործական բայ
    1. անգործ նստիլ, գործը կիսատ ձգել եւ ծուլանալ.
    2. անկիրթ ձեւով նստիլ.
    3. մեռնիլ:

Ոտքերուն իյնալ

չէզոք բայ
1. ոտքերուն փաթթուիլ, ոտքերուն առջեւ իյնալ՝ երկրպագելու համար.
2. աղաչել, պաղատիլ։

Ոտքերուն տակ առնել

ներգործական բայ Տե՛ս Ոտքի տակ առնել:

Ոտքէն գլուխը չափել

ներգործական բայ վարէն վեր կամ վերէն վար արհամարհական՝ անարգական նայուածք նետել:

Ոտքէն փուշը հանել, ոտքէն փուշը ելլել

ներգործական բայ նեղութենէ կամ արգելքէ ազատիլ:

Ոտքը անկողինին չափով երկարել

ներգործական բայ իր չափը գիտնալ, ունեցած միջոցներուն համաձայն ապրիլ։

Ոտքը առաջ չերթալ

չէզոք բայ
1. նախազգացում ունենալ, որ լաւագոյն է չերթալ.
2. դժկամակիլ տեղ մը երթալու:

Ոտքը առնել

ներգործական բայ թակարդ լարել մէկուն դիրքը՝ պաշտօնը ձեռք ձգելու համար։

Ոտքը [ոտքին] գալ մէկուն

չէզոք բայ
    1. մէկուն մօտ գալ՝ ներկայանալ.
    2. այցելել.
    3. մէկուն ոտքերուն իյնալ, բան մը աղերսելով՝ հայցելով խեղճանալ:

Ոտքը գետնէն կտրել

ներգործական բայ չափազանց ուրախացած՝ ինքզինքէն ելլել:

Ոտքը գետնէն կտրիլ

չէզոք բայ Տե՛ս Ոտքերը գետնէն կտրել։

Ոտքը դուրս դնել տեղէ մը

ներգործական բայ
1. տեղէ մը դուրս գալ. բացակայիլ.
2. վտարել:

Ոտքը երթալ

չէզոք բայ
1. տեղ մը այցելելու՝ պարելու եւ այլն բնական, մղում տրամադրութիւն ունենալ.
2. խոնարհաբար մէկուն այցելել կամ դիմել:

Ոտքը իյնալ մէկուն

չէզոք բայ
    1. թախանձագին խնդրել՝ աղերսել.
    2. սողալ մէկուն առջեւ.
    3. մէկուն հովանաւորութեան՝ բարեացակամութեան դիմել։

Ոտքը լիզել

ներգործական բայ
1. մէկուն աղաչել՝ պաղատիլ.
2. սողալ։

Ոտքը ծանրացնել

ներգործական բայ դանդաղիլ, դանդաղեցնել:

Ոտքը կեանքէն այն կողմը դնել

ներգործական բայ
1. շունչը փչել, մեռնիլ.
2. ուշքը կորսնցնել, ուշակարոյս ըլլալ։

Ոտքը համբուրել

ներգործական բայ
1. աղաչել, պաղատիլ.
2. խոնարհութեան, խորին յարգանքի նշան։

Ոտքը ձեռքը բռնուիլ

չէզոք բայ
1. անկարող դառնալ.
2. շշմիլ, անճրկիլ, շուարիլ:

Ոտքը շատ բարձր դնել

ներգործական բայ ինքզինք ծանր ծախել, հպարտանալ, գոռոզանալ:

Ոտքը ոտքի վրայ դնել, ոտքը ոտքի վրայ նետել

ներգործական բայ
1. նստած ժամանակ՝ մէկ ոտքը միւսին վրայ դնել՝ նետել.
2. տարեցներու՝ մեծերու ներկայութեան՝ անարգական ձեւ։

Ոտքը չբռնել

ներգործական բայ քալելու անկարող ըլլալ։

Ոտքը պագնել

ներգործական բայ Տե՛ս Ոտքը համբուրել:

Ոտքը պինդ դէմ դնել, ոտքը պնդել

ներգործական բայ ըսած խօսքին վրայ մնալ. յամառիլ, չզիջիլ։

Ոտքը պնդացնել

ներգործական բայ ամրանալ, հաստատուիլ:

Ոտքը սեմէն դուրս դնել

ներգործական բայ տունէն դուրս գալ, ոտքը դուրս դնել։

Ոտքը (մէկուն) սեմէն դուրս դնել

ներգործական բայ վտարել, վռնտել։

Ոտքը տեղ բռնել, ոտքը տեգ ընել

ներգործական բայ Տե՛ս Ոտքին տեղ ընել։

Ոտքը (մէկուն) տունէն կտրել

ներգործական բայ տուեալ անձ մը իր տունը չընդունիլ:

Ոտքը տրորել

ներգործական բայ
1. մէկուն շահերուն՝ ինքնասիրութեան դպչիլ.
2. մէկուն ուրախութիւնը խանգարել։

Ոտքը փուշ մտնել

չէզոք բայ փորձանքի հանդիպիլ, ձախորդութեան հանդիպիլ:

Ոտքը քաշել

ներգործական բայ
    1. գուլպայ ՝ կօշիկ հագուիլ.
    2. մէկուն կօշիկները ոտքէն քաշել՝ հանել.
    3. ետեւ տանիլ:

Ոտքը քարին դպչիլ, ոտքը քարին գալ, ոտքը քարին հանդիպիլ

չէզոք բայ արգելքի հանդիպիլ, անյաջողութեան հանդիպիլ:

Ոտքի ելլել

չէզոք բայ
    1. նստած՝ ընկողմանած՝ պառկած տեղէն՝ վիճակէն բարձրանալ՝ կանգնիլ.
    2. ինկած տեղէն՝ վիճակէն բարձրանալ՝ կանգնիլ.
    3. մեկնիլ ուզել, մեկնելու պատրաստուիլ.
    4. յոտնկայս յարգել.
    5. շրջագայելու կարող ըլլալու չափ առողջանալ, քալելու սկսիլ.
    6. նեղ վիճակէ դուրս գալ, գրութիւնը բարելաւուիլ.
    7. պահանջներ դնել՝ ներկայացնել.
    8. ընդվզիլ, ըմբոստանալ.
    9. պաշտպանուելու՝ դիմադրելու համար պատրաստ ըլլալ.
    10. պայքարի ելլել, կռիւի ելլել, պատերազմի համար մէկտեղուիլ:

Ոտքի կանգնիլ, ոտքի կենալ

չէզոք բայ Տե՛ս Ոտքի ելլել։

Ոտքի կոխան ըլլալ

չէզոք բայ
1. ոտնակոխ ըլլալ, ոտնատակ ըլլալ.
2. տիրապետուիլ, ենթարկուիլ։

Ոտքի կոխան ընել

ներգործական բայ ներգործական ձեւ Ոտքի կոխան ըլլալու։

Ոտքի հանել

ներգործական բայ Տե՛ս Ոտքի կանգնեցնել։

Ոտքի վրայ ըլլալ

չէզոք բայ
1. կանգնած՝ շարժման մէջ ըլլալ.
2. իրարանցումի՝ խուճապի մէջ ըլլալ:

Ոտքի վրայ հալիլ, ոտքի վրայ չորնալ, ոտքի վրայ մեռնիլ

չէզոք բայ առանց նկատելի հիւանդութեան եւ առանց անկողին իյնալու հիւծիլ՝ սմքիլ՝ մեռնիլ։

Ոտքի վրայ հիւանդ ըլլալ

չէզոք բայ թեթեւ հիւանդ ըլլալ, անկողին պսակելու չափ հիւանդ չըլլալ:

Ոտքի տակ առնել

ներգործական բայ
    1. ոտքին տակ ձգել ծեծելու համար.
    2. ընկճել, ճզմել.
    3. ասպատակել.
    4. փճացնել.
    5. յաղթել։

Ոտքի տակ երթալ մնալ

չէզոք բայ
    1. ոտնակոխ ըլլալ, կոխկռտուիլ.
    2. փճանալ.
    3. կորսուիլ, մահանալ։

Ոտքի տակ կրակ վառիլ

չէզոք բայ շտապումի մէջ ըլլալ։

Ոտքի տակ հող ունենալ

ներգործական բայ
1. հաստատուն կռուան՝ հիմ ունենալ.
2. (Փոխաբերական իմաստ) հայրենիքի մէջ ապրիլ։

Ոտքի տակ տալ

ներգործական բայ
    1. ոտքերուն տակ ձգել ծեծելու համար.
    2. կոխկռտել, տրորել.
    3. ոտնահարել.
    4. շրջիլ, պտըտիլ։

Ոտքի տակը փորել

ներգործական բայ դաւ նիւթել, չարիք նիւթել:

Ոտքի տակի հողը խախուտ ըլլալ

չէզոք բայ դրութիւնը խախուտ՝ անյուսալի ըլլալ։

Ոտքի տակի հողին ալ արժանի չըլլալ

չէզոք բայ անհամեմատ ցած ըլլալ՝ չափազանց անարժան ըլլալ:

Ոտքի տեղ ընել

չէզոք բայ տեղ մը ամրանալ՝ հաստատուիլ:

Ոտքին երթալ

չէզոք բայ Տե՛ս Ոտքը երթալ (թիւ 2):

Ոտքին կոխել

ներգործական բայ
    1. անուշադրութեամբ՝ ուրիշի մը ոտքին կոխել.
    2. չարամտութեամբ կոխել՝ ցաւ տալու համար.
    3. թեթեւօրէն կոխել՝ զգուշացման հրաւիրելու համար:

Ոտքին մատը շարժել

չէզոք բայ բաղդատմամբ մէկուն՝ անոր արժանիքներէն մաս մը անգամ չունենալ, ոչինչ ըլլալ։

Ոտքին տակը օճառ դնել

ներգործական բայ որոգայթ լարելով՝ մէկը պաշտօնանկ ընել։

Ոտքով ձեռքով բանի մը մէջ իյնալ

չէզոք բայ բանի մը ամբողջապէս միջամուխ ըլլալով ջանք թափել։

Ոտքովը (իր) գալ

չէզոք բայ
    1. ինքն իրեն՝ առանց միջնորդի՝ ստիպումի գալ.
    2. ենթարկուիլ.
    3. ինքնամատոյց ըլլալ։

Ոտքս առաջ չ՚երթար

չեմ համարձակիր երթալ կամ դիմել. կը վարանիմ։

Ոտքս առաւ

1. եղանակը լսելով՝ պարելու մղուեցայ.
2. տեղս՝ պաշտօնս առաւ։

Դարձուածքներ

Ոտաց ճամբայ՝

    1. հեռաւորութեան չափ. օրինակ՝. Մուշէն Հալէպ ութ օրուան ոտաց ճամբայ է.
    2. արտաքնոց, պէտքարան.
    3. մարդոց ոտքերու հետքերով յառաջացած ճամբայ։

Ոտք-ոտք

1. քայլ առ քայլ, դանդաղօրէն.
2. աստիճանի ձեւով, մէկ առ մէկ:

Ոտքե՛րդ բաց

քալուածքդ արագացուր։

Ոտքե՜րս (ճիւե՜րս)

անարգական մերժում մէկուն բան մը տալու։

Ոտքէն գլուխ

1. ամբողջ մարմնին վրայ, ամբողջապէս.
2. շատ եւ շատ, ամբողջ սրտով։

Ոտքը բարի է

գալուստը՝ այցելութիւնը բարեգուշակ է։

Ոտքը դուրս

անառակ, անբարոյական (կին):

Ոտքը թեթեւ

1. արագաշարժ, ճարպիկ.
2. ոտքը բարի։

Ոտքը ծանր

    1. դանդաղաշարժ.
    2. գալուստը չարագուշակ՝ ոչ-բախտաբեր (անձ).
    3. յղի, ծոցուոր, ծանր ոտք:

Ոտքի

    1. ոտքի ելլելու՝ կանգնելու հրահանգ.

մակբայ
    2. ոտքի վրայ, կանգուն՝ կանգնած վիճակով.
    3. առանց պառկելու կամ նկատելի հիւանդութիւն ունենալու.
    4. անմիջապէս, իսկոյն.
    5. հապճեպ.
    6. շրջելով։

Ոտքի վրայ

    1. կանգնած վիճակով, առանց նստելու կամ պառկելու.
    2. իսկոյն, անմիջապէս.
    3. առանց անհրաժեշտ ուշադրութեան. հապշտապ, հապճեպ.
    4. անպաշտօն։

Ոտքիդ հողը դառնամ

ինքնանուաստացման՝ աղաչանքի խօսք:

Ոտքիդ տակը հաւկի՞թ կայ

ինչո՞ւ դանդաղ կը քալես։

Ոտքն ալ կտրէին, չէր իմանար

ուշքը վրան չէր, անզգայ դարձած էր։

Ոտքով գլխով

ամբողջովին, սրտանց, ուզելով։

Source: Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հայոց լեզուի նոր բառարան. Պէյրութ: Կ. Տօնիկեան եւ Որդիք Հրատարակչատուն (1992): p. 1874

Neu!

(beta)

ՉԱՓ